Nizamülmülk Kimdir?

Nizamülmülk, 10 Nisan 1018 yılında Horasan’ın en ünlü kültür merkezlerinden biri olan Tus şehrinin Nusan kasabasında hayata gözlerini açmıştır. O zamanın ünlü hocalarından iyi bir eğitim görmüştür. Yapısı gereği zeki oluşu onu Alparslan ve Melikşah döneminde 30 yıl sadrazamlık yapmayı sağlamış, hatta Melikşah’ın saltanat olduğu ilk yıllarda devletin başına geçmiştir. Devlet içinde fazla güçlü olması Sultan Melikşah ile arasının bozulmasına sebep olmuş, Sultan Melikşah Nizamülmülk’ü devletten alıkoymayı başaramamıştır.

Nizamümülk, Ömer Hayyam ile aynı medresede eğitim almış ve aralarında kim daha başarılı olursa zayıf kalana yardım edeceği sözü verilmiştir. Nizamülmülk Ömer Hayyam’dan 30 yaş büyük olsa da aynı medrese de eğitim görme olasılıkları zayıf kalmıştır. Ama gerçekten de Nizamülmülk Ömer Hayyam’a sarayda görev vererek yardım etmiştir.

Nizamülmülk kurmuş olduğu Nizamiye Medreseleri ile tanınmıştır. O zamanların en yüksek eğitim kurumları olan medreseler daha sonra Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de örnek bir model olmuş, Osmanlı’nın son dönemlerine kadar varlığını korumuştur.

Nizamülmülk hayatının son dönemlerinde yazmış olduğu Siyasetname isimli seri ile adından çokça söz ettirmeyi başarmıştır. Siyasetname adlı eseri edebiyatımızda hükümdarlara öğüt niteliği gösteren eserlerin adı olarak karşımıza çıkmıştır. Bu eserlerden en ünlüsü Nizamülmülk’ün kaleme aldığı Siyasetname adlı eseridir. Sultan Melikşah’ın talep etmiş olduğu Siyasetname, Sultan’ın takdirini kazanmıştır. Günümüzden yaklaşık on asır önce yazılmış olan Siyasetname adlı eser güncelliğini koruyarak, Türk, İslam ve İran kültüründen izler taşımaktadır. İslam çağının ileride bir noktada olduğunu ortaya koyan bu eser, eski İran imparatorlarından, devlet yöneticilerinden, İslam önderlerinden ve devlet idaresinin nasıl yönetileceğini konu almıştır.

Nizamülmülk hayatının çoğunu Selçuklu Devleti’ne hizmet ederek geçirmiş, günümüzde bile görmediğimiz bir adalet anlayışını benimsemiştir. Nizamülmülk’ün vefat edişi son derece hüzünlü olmuştur. 14 Ekim 1092 yılında bir haşhaşinin sırtından hançerlenerek sonucu hayatını kaybeden Nizamülmülk ve onun ardından hayatını kaybeden Melikşah, vefat edişleriyle birlikte Selçuklu Devleti’ni de yanında götürmüşlerdir. Nizamülmülk ve Melikşah gibi iki önemli büyük devlet adamının vefatı ardından Selçuklu Devleti, dağılma dönemine girmiş ve bir daha toparlanamamıştır.

Günümüz döneminde Nizamülmülk’ün mezarı İran’ın İsfahan şehrinde yer alan mahallerinden birinde, nezih bir türbede yer almaktadır.

Görüldüğü üzere cömertliği, bilgeliği ve güzel ahlakıyla tanınmış bilge devlet adamı Nizamülmülk binlerce yıl önce hayatta olmasına rağmen günümüzde adı her yerde anılmaktadır.